Zdrowie

Doświadczenia państw po wprowadzeniu badań HPV — osiągnięte rezultaty

zaktualizowano

Zarys głównych punktów

  • skuteczność testów HPV vs cytologia — dane z Polski i innych krajów,
  • wpływ szczepień i badań przesiewowych na spadek zachorowań,
  • zmiany w interwałach badań po wprowadzeniu testu HPV,
  • doświadczenia z samodzielnym pobraniem próbki i jego ograniczenia,
  • wdrożenie w Polsce: zasięg, finansowanie, grupy objęte,
  • problemy implementacyjne: śledzenie wyników, udział w programach, jakość badań.

Główne ustalenie

Test HPV wykrywa zmiany przednowotworowe skuteczniej niż klasyczna cytologia; w badaniach pilotażowych w Polsce test HPV był dwukrotnie skuteczniejszy niż cytologia.

Skuteczność testów HPV

W badaniach pilotażowych obejmujących ponad 33 000 kobiet w Polsce test molekularny HPV wykazał dwukrotnie wyższą wykrywalność istotnych zmian niż klasyczna cytologia. Wynik ten przekładał się na wykrycie o około 50% więcej zmian stopnia 2 lub wyższych (CIN2+) w porównaniu z cytologią. Inne analizy międzynarodowe potwierdzają wzrost wykrywalności istotnych zmian o około 40% przy stosowaniu testów molekularnych zamiast cytologii konwencjonalnej.

Z klinicznego punktu widzenia wyższa czułość testu HPV oznacza:
– wcześniejsze wykrycie zmian przedinwazyjnych, co upraszcza terapię i zmniejsza ryzyko progresji do raka,
– możliwość zmniejszenia częstotliwości badań bez utraty bezpieczeństwa populacyjnego,
– redukcję niepotrzebnych powtórzeń i interwencji u kobiet z fałszywie dodatnimi wynikami cytologii.

W literaturze podkreśla się również znaczenie jakości testu: testy ukierunkowane na wysokiego ryzyka genotypy HPV (HR-HPV) oraz automatyczne metody molekularne zwiększają powtarzalność i obiektywność wyników w porównaniu z oceną cytologiczną zależną od obserwatora.

Porównania międzynarodowe i dowody z programów

Kraje skandynawskie i Australia łączyły systematyczne programy szczepień z modernizacją przesiewu (przejście na testy HPV). W regionach tych wskaźnik zachorowań spadł do poziomu poniżej 4 przypadków na 100 000 osób rocznie, co klasyfikuje raka szyjki macicy jako chorobę rzadką. Doświadczenia tych krajów pokazują, że kombinacja wysokiego pokrycia szczepieniami, rutynowego genotypowania i dobrze działającego systemu przesiewowego prowadzi do szybkiego i trwałego zmniejszenia zachorowań.

Wdrożenia w krajach o silnych programach przesiewowych dostarczają też ważnych lekcji: konieczność robustnych systemów informatycznych do śledzenia pacjentek, szybkie ścieżki diagnostyczne dla wyników pozytywnych oraz działania skierowane na grupy o niskim udziale w programie (migranci, osoby z niskim dochodem, młode kobiety).

Wpływ szczepień i przesiewu

Szczepienia przeciw HPV silnie zmniejszają zachorowania wywoływane przez genotypy objęte szczepionką. Gdy szczepienia osiągają wysoki zasięg populacyjny, wraz z efektywnym testowaniem molekularnym obserwuje się kumulatywny spadek zachorowań. W praktyce oznacza to, że kraje realizujące strategię łączoną (szczepienia + testowanie HPV) są najbliżej osiągnięcia celów WHO w strategii eliminacji raka szyjki macicy. Strategia WHO 90-70-90 obejmuje: 90% zaszczepionych dziewcząt, 70% przebadanych kobiet testem wysokiej jakości do wieku 35 i ponownie do 45 roku życia oraz 90% leczenia i opieki dla wykrytych przypadków.

Wdrożenie w Polsce

Od marca 2025 roku Narodowy Fundusz Zdrowia finansuje test HPV HR oraz cytologię płynną (LBC) dla ubezpieczonych kobiet w wieku 25–64 lata. Badania są bezpłatne dla ubezpieczonych kobiet, a blisko 2 700 placówek ma umowę z NFZ na wykonywanie badań HPV, co znacząco zwiększa dostępność badania w terenie.

Dla pacjentek praktyczne korzyści z tego wdrożenia są natychmiastowe:
– dostęp do bardziej czułego testu, który wykrywa zmiany wcześniej niż cytologia,
– możliwość wykorzystywania dłuższego interwału przesiewowego przy ujemnym wyniku (patrz dalej),
– lepsze ukierunkowanie diagnostyki kolposkopowej i histopatologicznej dzięki zastosowaniu genotypowania tam, gdzie to zasadne.

Szersze wdrożenie wymaga jednak inwestycji w systemy informatyczne, szkolenia personelu i kampanie informacyjne, by zwiększyć świadomość pacjentek i zapewnić właściwy follow-up dla wyników pozytywnych.

Zmiana interwałów badań

Negatywny wynik testu HPV wiąże się z niskim ryzykiem rozwoju raka szyjki macicy przez kolejne 5 lat; konsekwencją jest wydłużenie interwału przesiewowego do 5 lat. To ma bezpośrednie implikacje operacyjne i ekonomiczne: niższa liczba badań w życiu pacjentki, mniejsze obciążenie laboratorium i niższe koszty systemowe przy zachowaniu bezpieczeństwa klinicznego.

Przykład praktyczny: pacjentka rozpoczęłaby przesiewy w wieku 25 lat i przy regularnym ujemnym wyniku co 5 lat przejdzie około 8 badań do wieku 64 lat, zamiast około 13 badań przy cytologii co 3 lata — to istotne zmniejszenie obciążenia diagnostycznego i kosztów.

Samodzielne pobranie próbki — korzyści i ograniczenia

Samopobranie próbki do testu HPV poprawia wygodę i potencjalnie zwiększa dostępność badań, zwłaszcza dla grup słabiej obsługiwanych przez system. Jednak doświadczenia międzynarodowe pokazują, że efekty są zróżnicowane.

Wnioski z badań:
– w Danii opcja samopobrania nie przełożyła się na wzrost uczestnictwa w programie — udział w badaniach wynosił 65% w latach 2012–2015 i spadł do 60% w 2016 roku,
– w Holandii (2017–2019) samodzielnie pobrane próbki miały co najmniej o 1,5% niższą częstość wykrycia HPV niż próbki pobrane przez personel medyczny,
– niższa pozytywność w próbkach samodzielnych wiąże się z wyższymi wartościami progu cyklu (Ct) w testach PCR, co sugeruje słabszy materiał biologiczny,
– w krajach o ograniczonych zasobach (np. badania w Indiach) samopobranie było akceptowalne dla większości uczestniczek i okazało się praktycznym sposobem zwiększenia zasięgu przesiewu.

Kluczowe przesłanie: samopobranie ma duży potencjał jako narzędzie zwiększające dostęp, ale wymaga dopracowanych procedur instruktażowych, mechanizmów śledzenia wyników oraz jasnych ścieżek kierowania pacjentek na dalszą diagnostykę.

Rzeczywiste wyzwania implementacyjne

Wdrażanie testów HPV w skali krajowej napotyka na konkretne problemy operacyjne, które trzeba rozwiązać, aby uzyskać spodziewane korzyści zdrowotne. Najważniejsze wyzwania to:
śledzenie wyników pozytywnych — brak szybkiego i zintegrowanego systemu follow-up osłabia efekt przesiewu, szczególnie gdy wynik pochodzi z próbki samodzielnej;
udział w programach — samo wprowadzenie nowej opcji nie gwarantuje wzrostu uczestnictwa; konieczne są aktywne strategie zapraszania i edukacji;
jakość próbek — niższa czułość próbek samodzielnych związana z wyższymi wartościami Ct wymaga standardów jakości i instruktażu;
integracja z systemem zdrowia — laboratoria, ośrodki POZ i poradnie ginekologiczne muszą współpracować w czasie rzeczywistym, a systemy informatyczne muszą umożliwiać monitorowanie wskaźników programu.

Dodatkowo warto podkreślić konieczność oceny wpływu na koszty i efektywność — badania ekonomiczne w innych krajach wskazują, że przesunięcie do testowania HPV i wydłużenie interwałów zwykle przynosi oszczędności systemowe przy poprawie wykrywalności.

Dowody i liczby uwiarygadniające

  • 33 000 – liczba kobiet objętych pilotażem testów HPV w Polsce,
  • 2x – sprawność testu HPV względem klasycznej cytologii w badaniach pilotażowych,
  • 50% – wzrost wykrywalności zmian CIN2+ w badaniach porównawczych,
  • ok. 40% – średni wzrost wykrywalności istotnych zmian w niektórych analizach międzynarodowych,
  • poniżej 4 na 100 000 – wskaźnik zachorowań w krajach uznanych za bliskie eliminacji (Skandynawia, Australia),
  • 2 700 – liczba placówek w Polsce mających umowę z NFZ na badania HPV,
  • 25–64 lata – zakres wiekowy kobiet objętych finansowanym przesiewem w Polsce,
  • 5 lat – rekomendowany interwał po ujemnym wyniku testu HPV,
  • 1,5% – różnica w pozytywności HPV między próbkami samodzielnymi a klinicznymi w badaniach wybranych krajów.

Kluczowe elementy skutecznego wdrożenia

  • zarządzanie wynikami i system przypomnień — szybkie skierowanie na diagnostykę jest kluczowe przy wyniku pozytywnym,
  • monitorowanie udziału w programie — stale analizować bariery i kierować działania do grup o niskim udziale,
  • kontrola jakości próbek — wdrażać standardy i materiały instruktażowe szczególnie przy samopobieraniu,
  • integracja szczepień i przesiewu — łączyć programy szczepień HPV z molekularnym przesiewem i monitorować genotypy oraz długoterminowe efekty epidemiologiczne.

Wnioski operacyjne dla decydentów

W świetle dostępnych dowodów rekomendacje operacyjne powinny koncentrować się na trzech filarach: dostępność, jakość i śledzenie. Należy zwiększyć liczbę punktów dostępu i zapewnić stabilne finansowanie badań, zainwestować w systemy IT umożliwiające śledzenie wyników i przypomnienia, opracować jasne standardy jakości dla próbek oraz kampanie komunikacyjne zwiększające świadomość korzyści wynikających z testu HPV. Integracja programów szczepień z molekularnym przesiewem oraz prowadzenie lokalnych pilotaży samopobrania i modeli „test and treat” w środowiskach o niskich zasobach będą niezbędne dla optymalizacji efektów zdrowotnych.

Przeczytaj również:

Możesz również polubić…
Zdrowie

Przygotuj skórę do opalania?

Zdrowie

Opanuj stres i chroń komórki nerwowe – skuteczne codzienne nawyki

Zdrowie

W jaki sposób karnozyna wpływa na stan mięśni sportowca?